Marc Delouze
Mbi një ishull që quhet Kosova
Në kujtim të Ali Podrimes
dhe të nismës së Fahredin Shehut
Në hollin e aeroportit ndërkombëtar “Adem Jashari” të Prishtinës, Petriti më thotë: Perandorët romakë Diocletien, Julien, Probus, Claudius Probus, Konstantini i Madh dhe Justiniani ishin shqiptarë, perandori bizantin Anastase I ishte shqiptar, papa Clement XI ishte shqiptar, vezirët e Mëdhenj që qeverisnin Perandorinë Osmane të shekullit XVII ishin shqiptarë, Mehmet Isa, arkitekti i Taj Mahal në Indi ishte shqiptar, themeluesi i dinastisë së fundit egjiptiane Mehmet Ali Pasha ishte shqiptar (mbreti Faruk që u përmbys nga Naseri në vitin 1952, ishte pasardhës i drejtpërdrejtë i tij).
Ndërkohë që Petriti flet, unë vështroj përmes dritares së xhamtë të aeroportit ushtarakët që shkojnë e vijnë, mesa duket sllovenë rreth atyre makinave të vendosura përgjatë trotuarit me siglën e KFOR në portat e tyre, të Forcave të Kosovës dhe forcat e armatosura të Nato-s, pasi këtu shqiptarët duheshin veçuar nga serbët, duke i bombarduar këta të fundit, meqë ushtria dhe milicia e tyre kishin bërë masakra në mirëbesim të kombeve, të sigurtë në të drejtat e tyre territorial: por kjo është e njohur për ne.
(Kush nuk e ka njohur këtë?)
Petriti vazhdon:
… Sadefqar Mehmeti arkitekti i Xhamisë Blu të Stambollit ishte shqiptar, Nënë Tereza apo ndryshe Agnes Gonxhe Bojaxhi, ishte shqiptare, Antonio Gramshi, teoricieni i madh dhe sekretari i Përgjithshëm i Partisë Komuniste italiane ishte nga një familje me origjinë shqiptare, “Blues Brothers” John Belushi, ishte biri i një emigranti shqiptar, balerini dhe koreografi Angjelin Preljocaj është me origjinë shqiptare.
Petriti flet rreth shqiptarëve me bindjen e një zbuluesi të një qytetërimi të vjetër dhe ndërkohë që ai flet, mua më kujtohen ato udhëtime e qëndrime midis popujve me gjuhë aq të aq të mbyllur në kufij të zvogëluar, armenianë, hungarezë, kurdë: të gjithë në mënyrën e tyre kërkonin të vinin në pah kontributin e tyre unikal dhe ndonjëherë origjinal në historinë e botës, si përmes ngjarjeve që kanë ndryshuar historinë e botês apo dhe përmes figurave të mëdha që kanë qënë, janë ende apo do të jenë të mëdhenjtë e kësaj bote. Kështu, (duke pirë gotën e dytë të birrës), Petriti më shpjegon se dy nga këndet që formojnë yllin e Davidit janë simbole shumë të vjetra shqiptare, madje dhe svastika. Padyshim, Moisiu, Jezuja dhe disa të tjerë nuk i detyrohen veç ardhjes sê dikujt për t’i shpëtuar teorisë së origjinës shqiptare.
Vend bredharak në detin e historisë, në kërkimin e dëshpëruar të një pikëlidhje antike, ashtu si ëndërrat dhe kushmaret që janë ishuj të humbur në mes të gjumit.
Ushtarët hyjnë në aeroport, të tjerë dalin, pa armë, sikur vijnë për pushime(dhe them) qielli jashtë është blu si në një kartpostale mesdhetare. Këtu serbët janë të mirëpritur, pohon Petriti në “mercedesin” e tij lluksoz që e nget i shpenguar, – ne jemi njerëz mikpritës dhe të këndshëm, ata janë nacionalistë. Por unë nuk i them dhe ruhem t’i pohoj se majin e kaluar isha në Beograd dhe se nuk shoh ndryshime mes popujve përsa i përket mirësjelljes dhe mikpritjes, se vetëm Historia është ajo që më kujton se çdo popull ka ditur të demostrojë dhe kësaj rradhe pa asnjë lloj kundërshtimi, aftësitë e tyre për masakra dhe agresivitet. Në vend që të më pyesin për meritat apo papërshtatshmërive, krahasuar mes nacionalizmit serb apo nacionalizmit shqiptar, në bllokun tim të shënimeve shënoj këtë frazë të Michaux që shpesh më vjen ndër mend dhe që thotë pak a shumë se Çdo popull duhet të ketë turp të ketë histori.
Petriti pohon se shqiptarët kanë qenë gjithnjë në këto troje, se në këtë vend kanë zhvilluar një qytetërim të lartë (duke u mësuar osmanëve artin e guzhinës dhe të këngës) ndërkohë që sllavët që vinin nga veriu ishin në këtë kohë gjysmë të egër.
Historia është si një natë e gjatë stuhish detare ku çdo njeri përpiqet të notojë mbi ujë me ndjesinë therrëse e të pabesueshme të dëshpërimit, në të cilën do lundrojnë larg e shumë larg dallgë dhe të brishtë
(të paarritshëm?)
ishuj të vëllazërimit.
Kosova pa det dhe pa oqean do ishte megjithatë një ishull, brigjet e të cilit janë rrahur nga gjuhë armike me njëra-tjetrën: gjuhë sharjesh të hedhura mbi të, fjalë përbuzëse, plagosëse, tallëse (kur u ktheva nga ky vend më kujtojnë se në kolezhet e Francës në fundin e shekullit të kaluar, «kosovar» ishte një sharje e madhe që dëgjohej nga nxënësit që nuk e njihnin historinë dhe gjeografinë.
Petriti flet, flet dhe unë vështroj rrugën, fushat, rripat e tokês ngjyrë kafe, të verdhë, këtë «patchwork» në ngjyrë okër që duket nga avioni dhe nganjëherë maja e hollë e një minareje që drejton tehun e vet drejt qiellit bosh si në një përgjumje pa ëndërra. Mendoj për Ali Podrimen, atë burrë të shkurtër dhe njëherësh poet të madh, që erdhi të vdiste në atë qytezë të madhe në jug të Francës (ku e kisha ftuar)
mënyrat e vdekjes janë të ndryshme
njëri vdes e tjetri ngordh
dallimi është se nganjëherë coftina
jeton më gjatë në kujtesë
ruajuni pranisë së saj
në fund të fundit më mirë
të zgjidhni vdekjen tuaj
guximi shpërblehet me përjetësi
për të cilin kam shkruar një Requiem që dëshiroj ta interpretoj në këtë qytet të vogël të Rahovecit, ku kësaj rradhe jam unë ai që jam ftuar si një i pranishëm që mbart në vetvete gjatë gjithë kësaj kohe (tre vjet kanë kaluar tashmë nën urën e supeve tanë të lodhur). Eshtë disi sikur t’i vija për vizitë një pjese të largët të familjes time, ku edhe pse nuk njoh askënd, unë gjej një ndjesi familjare: në një vend të huaj ajo që ne na dallon është pikërisht ajo që na bashkon. Ne të gjithë jemi të njëllojtë në veçantitë tona. Dhe avulli i bardhë që del nga kazani gjigantesk dhe i betontë i një çentrali bërthamor nuk do më përgënjeshtrojë.
Sa më shumë hyjmë në këtë peizazh, aq më shumë pikëtakojmë dëshmi të asaj ç’ka ishte një luftë e vërtetë. Në buzë të rrugës, nga larg, një kurorë, apo dy, tri, të kapura skiç në një shtyllë druri: diku një buqetë lulesh në një vazo, apo dy-tri, të vendosura në formë rrethore apo katrore, rreth një mungese, një kujtesë e ngjashme. Nganjëherë një pllakë mermeri të zi, nje stelë e veçantë e personale, apo një gur varri i ngritur ku duket një emër, dy data tmerrësisht të afërta, një fotografi. Nganjëherë një pankartë më e madhe se të tjerat, një homazh kolektiv për atë që mund t’i ngjasojë një masakre që ka ndodhur. Ndonjëherë, një monument i vërtetë, në këtë rast në qytete apo fshatra, gjithnjë me atë mermer të zi, gjurmët e të cilit nuk i gjen rreth e rrotull. Dhe shtëpitë gjithashtu, të gjitha ose pothuajse në ndërtim e sipër, ngritur me tulla të kuqe, çka çdo fshat e tregojnë si një lloj kantieri, ku përpara kanë grumbuj trungjesh të mëdhenj.
(a po afron dimri? – jashtë bën 30° nga mëngjesi në mbrëmje!).
Vend tullash, trungjesh.
Dhe vdekje.
Por jo trishtim
(buzëqeshjet dhe përkujdesjet e mëdha këtu janë të zakonëshme)
Rohavec.
30.000 banorë
1800 të vdekur.
“njerëzit pa atdhe
i vret gjithkush
nuk i duhen kujt
njerëzit pa atdhe
copë toke duan qiell
hiç më shumë
dekën ta bëjnë diku
udhëve tek i harron Zoti
t’i mbulojnë e muranat
korbat t’ua trembin
Kaloj në këmbë përmes qytetit. Kaloj mes një fshati të madh. Ende tulla dhe trungje. Vajzat dhe djemtë dalin nga shkolla fillore e rajonit parisian. Ah, sikur të mos ishte ngado aroma e specave. Gazi shurdhues i tre motorrëve më kalojnë tepër afër! Që nga porta e hapur e një berberi një buzëqeshje të madhe më përshëndet, pacienti i zhytur në karrigen e tij më shoqëron me njê tundje koke. Në çdo pyetje qê ti bên, të sqarojnê me nxitim.
Ankth i të braktisurve? Në kafenenë e madhe në taracën e Park Hotel Plaza, kamarieri vegjetarian më shtrëngon dorën përzemërsisht me një mirëkuptim të heshtur. Birra e vendit, (Peja, 1 euro) është e këndëshme në qiellzën time të vetmuar, ndërkohë që nata bie mbi çadrat e diellit. Jemi aq pak klientë, humbur në rreth dyzetë tavolina, saqë curili i shatërvanit në mes mbush ndërkohë hapësirën me murmurimën e tij të herëpasherêshme. Pres grupin e vogël të poetëve që si dhe unë janë të ftuar në këtë festival të parë ndërkombêtar të poezisë.
Blloku im i shënimeve bluan frutat e padurimit tim të paqtë…
Fjalët që ecnin mbi det
një ditë nuk prekën më tokë
humbën në det dhe që atëherë
atje në fund
pushojnë
si vegla të ndryshkur e të vjetër
janë kujtesa e fshehur e shtretërve tanë
ku digjeshin ëndërrat tona të pamundura.
(ah, deti është vdekja e mërmëritur njëmijë herë)
dhe që atëherë
ata presin
fjalët
që batica e ujrave nxjerr si avull
për të gjetur më në fund kuptimin e vjetër
dhe për të shndritur në shkëlqimin e koralit të agimeve
në fletën e pastërt të një heshtje kripe
Hyjmë në xhaminë e madhe si në një sallon të veçantë. Për mirësjellje por dhe për respekt, heqim këpucët. Një ngrohje elektrike në cep të hyrjes. Ballë «mihrab»-it, një pendul i madh, i vjetër prej bakri që tundet e vret me përtesë kohën në çdo rrahje të rëndë të tij.
E vjetër prej pesë shekujsh, mbrojtja e xhamisë që nga vitet ’70 sigurohet nga qeveria. Përgjegjësi i saj na ul rreth e rrotull pranë tij: na shërbehet rrush dhe çaj me shumicë. Një mësim i vogël sufizmi…
Trie shekuj e gjysmë më parë një i kreshter u ftua në një ceremoni syneti.
(në xhepin e tij bie zilja e telefonit).
Duke falenderuar, ai i dhuroi sektit sufi një shandan metali me krahë.
(ai e mban në duart e tij të holla e të bukura, sikur të ishte një amator kureshtar në pazarin e gjërave të vjetra)
Gjatë luftës, dhe kjo duhej të kishte ndodhur në vitin 1998, ushtria serbe e pushtoi këtë vend ku ishin strehuar dhjetra banorë. Ata kërkonin “Shandanin e Artë”. “Ja ku është, – u kishte thënë miku që na priti, – është prej një metali të rëndomtë, por vlera e tij është tepër e çmuar për zemrat tona.
Pastaj ata na servirën çaj dhe fruta. «Meqë jam mes jush, do të thotë se mbeta gjallë”, tha ai. Një buzëqeshje e lehtë u dallua nën mustaqen e tij gjysmë të zbardhur.
Por ja, lutja e xhamisë na bën të çohemi. Askush nuk lutet në sallën e madhe të pushtuar nga zhurmat nervoze të aparateve fotografikë numerikë.
Gjatë qëndrimit tim nuk pashë veç një grua në moshë mesatare që mbante një shami e cila ishte e shoqëruar nga një burrë që kishte në kokë një qeleshe të bardhë tradicionale në formën e një bombe.
Disa qindra metra nga xhamia, gjejmë freskinë shpëtimtare të një qilari gjigand me verë: «Stone Castle». Një nga tri më të mëdhatë e Europës, të thonë këtu. Vera kabërnet, e kuqe dhe e bardhë, shoqërohet me plot copa djathi nga qumështi i deles dhe «jambon» i thatë dhe i prerë hollë. Islami këtu ka një shpirt mjaft të gëzueshëm e miqësor.
Shkojmë kështu gjithnjë e më thellë në burimin e pikëtakimeve tona. Në burimin e lumit Drin. Ujrat e pastra kristal që vijnë nga një rënie e njëpasnjëshme midis gurëve dhe pemëve, na zbulojnë origjinën e tij në misterin e ndrojtur të atij gjelbërimi. Nuk ka një burim të vetëm por një sërë rrjedhash të vogla që shfaqen nga nëntoka. Çdo lum këtu është një pikëtakim i një pafundësie rrjedhjesh nëntokësore. Unë jam një lumë i vetëm – në imazhin e gjithë lumenjve. Meqë në këmbët e mia uji i rrjedhshëm sjell lloj-lloj mbeturinash (në pjesën më të madhe shishe plastike) rreth meje pikas shumë gjëra të pista. Duke vazhduar fjalën nganjëherë lodhem në përpjekjen për një pastrim më të madh. Sigurisht, deti është larg. Por deti po afrohet.
Ulur mbi një shkëmb, me lapsin në dorë, unë ngadalësoj kohën që rreh brenda arterieve të mia.
Nëse ti kërkon detin
këtu
në këtë vend
ti nuk do ta gjesh në gjeografi
por në reflekset gri-blu të syve të burrave dhe grave
në rrjedhshmërinë e dritës së mëngjesit
në dallgëzimin origjinal të kodrinave
në valëzimin e gjelbërt të vreshtave
dhe në vërtitjen sufi ikur nga oborret e padukëshme
(Pikërisht në botën e imagjinares deti krijon horizontet e tij)
Nëse ti kërkon detin
këtu
në këtë vend
ti s’do ta gjesh te kujtesa
ajo ka ikur një ditë dhune dhe vrasje
për të mos lënë në faqen e tokës së trishtuar
veç firmën e zbehtë me kripën e lotëve të tij.
Rahovec (Kosovë) – Fecamp (Francë), shtator 2015.
Traduit du français en albanais par Luan Rama
https://www.facebook.com/david.giannoni/videos/10205810041743017/
Marc Delouze
