Mario Bellizzi (Bellici) ka lindur në Shën Vasil, në Kalabri, në jug të Italisë; vend i lashtë, i populluar nga refugjatët shqiptarë të shekullit XV. Ai mëson matematikë dhe fizikë, është i interesuar në poezi, antropologji dhe etnologji, sidomos në botën arbereshë dhe ballkanike. Është pjesë e Lëvizjes Poetë pa Kufij që vepron në vendet e Mesdheut dhe në Ballkan. Ai shkruan në idiomën arbrisht që ka rrënjë të thella në kulturën gojore. Ka marrë pjesë si folës në Seminarin Ndërkombëtar në Kosovë, në Prishtinë, në vitin 2000, etj. Në vitin 2006 ka mbajtur dy seminare në Universitetin e Kalabrisë, me tema: “Kufijtë tokësorë dhe perimetrit të shpirtit” dhe “Fraktale kromatike dhe vendet e ngjashmërive” në lidhje me realitetet shqiptare të Ballkanit dhe arbëreshë. Ka fituar çmimin ndërkombëtar “Tribute to Kulturës”, qyteti Villa San Giovanni-Itali për librin Vallja e Zanave -Përralla dhe legjenda e fshatrave arbëreshe të Parkut Kombëtar Pollino, 2000; u dha në vitin 2005, dhe çmimi prestigjioz “Qiriu Naimit” Tetova – në Maqedoni, në Festivalin ndërkombëtar i kushtuar Naim Frashërit.
Botoi këto vepra:
Antologjia poetike: Shën Vasil (1982)
Kristla, 1983 e ribotuar në revistën kosovare ‘Fjala’;
Nga stërgjyshja Bukura Morea drejt Bukurën More pavende (1988);
Shën Vasili i Madh (1995) Itali;
Vallja e Zanave (2000) – Itali;
Kush jemi na tani? (1997) – Kosova;
Dalja e fundit në Bukurën Morea (2003) – Itali;
Jan di lula monosaqa (Sytë dhe violetët) (2004) – Itali;
Me Dionisin drejt Konstandinopojes (2006) – Itali;
Anemoni i kuqe dhe zogjtë e De Radas (2006) – Itali.
Good bye Shin Vasil (2008) Itali;
Kisha e Refugjatëve (2014) Itali;
Anketuesit e mbretit (2018) Itali;
Pasqyra dhe hija (Poezi kurbeti nga Ballkani në Mesdhe), 2018
Disa nga kontribute e tij janë botuar në Itali në revistat:
‘Katundi Ynë’, ‘Jeta arbëreshe’, ‘Mondo Albanese’;
në Kosovë në ‘Bota e Re’, ‘Bujku‘, ‘Jeta e re‘ e ‘Sheshi‘;
ndërsa në Maqedoni në ‘Flaka‘, ‘Lobes‘ dhe ‘Vlera‘;
në Shqipëri në ‘Aleph‘, ‘Ars‘, ‘Poeteka‘;
në Bukuresht në Revistën online Haemus.
Si autor i poezisë bashkëkohore italo-Shqiptare, është përfshirë në këto antologji:
Rexhep Ismajli “Poezi e sotme arbëreshe” (1990) Prishtina- Kosova;
A. N. Berisha “Antologia della poesia contemporanea italo-albanese” (1999) Cosenza- Italy;
A. N. Berisha “Burim drite e dashurie” (Antologji e poezisë së përshpirtshme shqipe 1618-1998), (1999) Prishtina- Kosova;
Sadik Bejko ‘Përtej një apokalipsi’ (1999) Tirana- Albania;
Ferit Ramadami ‘Pranverë e përgjakur’ (2001) Tetovë- Macedonia;
Ahmet Selmani ‘Fshehtësia e lirisë’ (2002) Tetovë- Macedonia
Ahmet Selmani ‘Hapa nëpër natë’ (2003) Tetovë- Macedonia;
Ali Podrimja “E frishkme dhe e bukur” (Sprovë për një antologji) (2003) Prishtina- Kosova;
D. Guagliardi – G. Siciliano – P. Pano ‘La differenza arbëreshe’ vol. III (2003) Cosenza-Italy;
Bardhosh Gaçe “Letërsia bashkëkohore arbëreshe” (2019), Albania.
Poezitë e tij janë përkthyer në:
arabisht, në revistën online të Lindjes së Mesme “Kikkah” (2004),
në flamand nga Koen Stassijns, botuar në “Klaagzang van veen vogel, De moderne mooiste poëzie uit Kosova en Albanië” (2001) në Amsterdam;
në rumanisht nga Ardian-Christian Kycyku në “Një alfabet për poezinë shqiptare” (2003) Bukurësht;
në Liban në antologjinë arabe, nga Shtëpia e Kulturës “Naaman” në Bejrut (2004), si fitues i çmimit poetik “Prix littéraires Naji Naaman”;
në Libi, në antologjinë në gjuhën arabe “Një lule lundruese, antologjia e poezisë ndërkombëtare” (2006) të shkrimtarit Ashur Twebi;
në anglisht nga Robert Elsie-Janice Mathie Heck në antologjinë “Lightning from the Depths”, për Universitetin e Northwestern Press USA, 2008.
Në Tajvan në gjuhën kineze e re: “Antologjia e Poezisë Shqiptare”, 2018 nga Lee Kuei Shien;
Në Finlandi në antologjinë “Olipa kerran toivo” (2019) nga Silvana Berki.
Mario Bellizzi è nato a San Basile, in Calabria, nel sud dell’Italia; il suo è un antico paese popolato dai profughi albanesi del XV secolo. Insegna Matematica, si interessa di poesia, antropologia ed etnologia, soprattutto del mondo arberesh e balcanico. Fa parte del Movimento Poeti Senza Frontiere che opera nei paesi del Mediterraneo e nei Balcani. Scrive nell’idioma italo-albanese che ha profonde radici nell’oralità. Ha preso parte come relatore, al Seminario Internazionale in Kosova, a Prishtina, nel 2000. Nel 2006 ha tenuto due Seminari presso l’Università della Calabria, curati dal Centro di Antropologia e Letterature del Mediterraneo, su invito dell’etnologo Vito Teti, sui temi “Limites terrestri e perimetri dell’anima” e “Frattali cromatici e luoghi di similitudini”. Gli è stato assegnato il premio internazionale ‘Omaggio alla Cultura’, Città di Villa San Giovanni-Italy per il libro di “Fiabe e leggende dei paesi italo-albanesi del Parco Nazionale del Pollino” Vallja e Zaravet” (La danza delle fate) nel 2000, e il prestigioso “Qiriu i Naimit” a Tetova- Macedonia, nel 2005, nel IX Festival internazionale della poesia dedicato a Naim Frashëri. Ha pubblicato le seguenti opere:
Antologia Poetica: San Basile (1982)
Kristla (Gramigna) nel 1983 ristampata nel magazine kosovaro ‘Fjala’;
Dalla Bukura Morea ancestrale verso la Bella Morea atopica (1988) in ‘Atti del II Congresso Internazionale’ di Piana degli Albanesi -Italy;
San Basilio Craterete (1995), Italy;
Vallja e Zaravet (La danza delle fate), (2000)- Italy;
Who are we now? (1997) – Kosova;
Last exit to Bukura Morea (2003)- Italy;
Jan di lula monosaqa (Gli occhi e le viole), (2004)- Italy;
Con Dioniso verso Costantinopoli (2006)- Italy;
L’anemone rosso e gli uccelli di De Rada (2006)- Italy.
Good bye shin Vasil (2008) Italy;
La chiesa dei profughi (2014) Italy;
Gli agrimensori del re (2018) Italy;
Lo specchio e l’ombra (Pasiqyri e Hjea)-Poesie fuori luogo dai Balcani al Mediterraneo- (2018) Italy
Alcuni suoi contributi sono stati pubblicati in Italia sui magazine ‘Katundi Ynë’, ‘Jeta arbëreshe’, ‘Mondo Albanese’; in Kosova su ‘Bota e re’, ‘Bujku’, ‘Jeta e re’ e ‘Sheshi’; mentre in Macedonia sul quotidiano ‘Flaka’, ‘Lobes’ e ‘Vlera’, e in Albania su ‘Aleph’, ‘Ars’, ‘Poeteka’.
Come autore della Poesia contemporanea italo-albanese è inserito nelle seguenti Antologie:
Rexhep Ismajli “Poezi e sotme arbëreshe” (1990) Prishtina- Kosova;
A. N. Berisha “Antologia della poesia contemporanea italo-albanese” (1999) Cosenza- Italy;
A. N. Berisha “Burim drite e dashurie” (Antologji and poezisë së përshpirtshme shqipe 1618-1998), (1999) Prishtina- Kosova;
Sadik Bejko ‘Përtej një apokalipsi’ (1999) Tirana- Albania;
Ferit Ramadami ‘Pranverë e përgjakur’ (2001) Tetovë- Macedonia;
Ahmet Selmani ‘Fshehtësia e lirisë’ (2002) Tetovë- Macedonia
Ahmet Selmani ‘Hapa nëpër natë’ (2003) Tetovë- Macedonia;
Ali Podrimja “E frishkme dhe e bukur” (Sprovë për një antologji) (2003) Prishtina- Kosova;
D. Guagliardi – G. Siciliano – P. Pano nel vol III ‘La differenza arbëreshe’ (2003) Cosenza-Italy;
Le sue poesie sono state tradotte in
in fiammingo da Koen Stassijns, pubblicate in “Klaagzang van veen vogel. De modern mooiste poëzie uit Kosova en Albanië” (2001) ad Amsterdam; in rumeno da Ardian-Christian Kycyku in “An alfabet to the Albanian poeziei” (2003) Bukuresht;
in arabo, sul magazine nel web del medio-oriente “Kikkah” (2004),
in Libano nell’antologia in lingua araba, a cura della Casa della Cultura ‘Naaman’ di Beirut (2004), come vincitore del premio di poesia “Prix littéraires Naji Naaman”;
in Libia, nell’antologia in lingua araba “A floating flower, anthology of International poetry” (2006) a cura dello scrittore Ashur Twebi;
in inglese da Robert Elsie-Janice Mathie Heck nell’antologia “Lightning from the Depths”, per i tipi della Northwestern University Press USA, 2008;
in cinese mandarino: Anthology of Albanian Poetry a Taiwan (trad. Lee Kuei-shien) 2018;
in finlandese nell’antologia “ Olipa kerran oipo“ da Silvana Berki (2019).
TRE TRËNDAFILA
Bjejta1 tre trëndafila të kuq
e i ngallosa (m)brenda gotës së zakonshme.
I pari trëndafil është kushtuar muézen-it
të mjerë, që në agim na pëshpëriti në veshë
nga maja e Gjithësisë
lutje për shpirtrat tanë të qëlluar.
Të dytin trëndafil e mbajta për sytë e mi të trishtuar
dhe të etur për të kuqen-ikonë.
Trëndafili i tretë ish(te) një uratë për ty(j)
trup prej mjalti dhe papirusi
trup i ngjeshur me brumë ishujsh
kravela2 me trajtë petali.
1 bleva; 2 bukë shtëpie
DIMRI I MËRGIMIT
Poeti vë çofa1 të kuqe te dera e natës
mbushin me puzëm2 fjalësh
vargjet e tij sa të rrinë shtuara në kohë.
Po largësia është largësi
një thikë e ehjur3 çë shpon
zëmrën e ëndërrave(t)
e bën cikërrima4.
Dimri i mërgimit bën të thahet dega e trëndafilit
dhe s’gjënden lule të tjera
ndër trevat e trëmbësisë.
Në lëmë kreshta pa grurë
zogjtë s’kanë çë të bëjnë
fjuturojnë të reksur5 mbi retë.
1 çufla ; 2 niseshte; 3 mprehur; 4 copëza, grima; 5 trembur
DRAGOI DHE KUÇEDRA
Orët e Liga natën venë tu(r)e gjetur djem
sa t’i shitojnë me dhëmbët të ehjura1
misht të sirmë.
Por nënat dhelpërisht
ka mot e jetë në djep vënë një kopan
dhe sapo dihet2 me sy të zgardhulluar
numërojnë gjithë ato vëra.
Është e nevojshme të emërohet djali,
thonë gratë, sepse ‘exheli’ ende s’është t’e ruajë
ashtu e emëruan Plak, por është vetëm një emër i rremë,
për të gënjyer Orat e zeza.
Natën e tretë
vijnë Tretat e Natës për t’i caktuar fatin foshnjës.
… Ndë këto vende çdo gjë është e ngatërryer3
të lindesh, të jetosh, të vdesësh,
ende të përdoret emri …
Megjithatë pranë do të gjëndet ngaherë
një Vitore osenjë Dragua i armatosur me shigjeta
që lufton dhe fiton kundër Kuçedrës!
1 mprehtë; 2 gdhihet; 3 e ndërlikuar
KONCERT PËR PËRRALLË DHE OBOE
Një rreshtë, dy rreshta, tri rreshta pleqësh
brenda një qishë një orkestër i bie
po fëmijët janë gjetkë.
Zëri rrëf(i)en një përrallë
një violë një violinë një oboe një klarinë
dëgjojnë.
Emisioni i lajmeve(t), parashikimi i motit,
Bursa e vlerave(t), programi televiziv …
Fëmijët s’janë këtu!
Janë e flën.
Është vonë, sa keq më vjen!
Poka, fëmijë, unë ju taks, se nesër,
dua t’ju rrëf(i)ej një përrallë
me orkestrën time
gjatë zallit guror të Mesdheut.
Fëmijët
një rreshtë, dy rreshta, tri rreshta
lëshojnë
nga gjithë vërat1 e përrallave(t) kurrë të treguara
e do të thërrasën
“Qëndro, qëndro!
Duam të hyjmë edhe ne në përrallë!”
1 vrimat
KATUNDI PËR GJUNJA1
Prifti skamollis(in) lisat
numëron lotët
çë rrjedhin si llavinë në përrua 2
lotët janë yjeza të losur prej delmerit
(m)brënda kalives kur bie borë
një me rrëndin 3 e stinavet
U’ ëndërrinj 4 një trupë pa palë
e varreza mungëra.
Djeg vitet e shkuar me limishte të thata.
Më fjandas se prushi
shprishet në avëleqet 5 e udhëvet
të një(j) katundi për gjunjë
piçëkulaç 6.
1 gjunjas; 2 hon; 3 ngjitës; 4 ëndërroj; 5 brazdat; 6 dredha dredha
DRUDHËZAT DHE NATA
Një ditë më tha mëma:
“Ti bir, mos e shkund mësallën në ballkon
kur është natë!
Drudhëzat bëjnë të mblidhen Orët e Liga
e shpia s’vete përpara”.
U(në) e përqesha e ajo me zë t’ult u përgjegjë:
“Bir! Mos t’it shkelë kurrë Kau i Zi!”1
“O mëmë, ç’thua?
Si mund (të) jetë se për dy drudhëza
shtëpinë e merr një manastrofë 2
e a siell në Pistë 3 ?”
Si s’fola më
(me krenarinë e atyre çë nuk dinë faregjë)
Argalia u vu të endte një pëlhurë të zezë
e sënduku u mbjua 4 me një palë5 helmi.
Mënija, mënija 6 !
Her’e herë e sheh ç’të bëjnë dy drudhëza?
Po nani kuj mund t’ia rrëfienjë 7 ?
Mëma vdiq e po rritet
te praku i shtëpis kristla 8.
1 shprehje popullore arbreshe. Kau, në shqip dhe në arbrisht, është term indo-evropian që lidhet me gjuhën indo e vjetër gāūh, veçanërisht ai me mantel të zi, është kafshë që ngjall fatkeqësi. Në kulturat paleo-lindore simbolizon fuqinë meteorologjike dhe shkatërruese që gjeneron ankth për rreziqet e afërt. Në mesin e ilirëve dhe popujve të tjerë të Lindjes së Mesme, në religjion dhe mitologji, kau ishte një kafshë kultike, hyri në grupin e simboleve që nga koha neolitike [A. Stipçeviq, Simbolet e kultit te Ilirët, 2002]; 2 stuhi; 3 ferr; 4 mbush; 5 në pajë; 6 djall të vejë; 7 rrëfyej;
8 krisja.
MBIJDHU MË SHPI1
A nxuar sallaxhin1 Gjitonia, hapi derën e Motit
somenatë ndihet skanxirre2, si thomi ne “i ha bytha”
por atyre pak njerëzve ç’atje qëndruan
s’i shkon fare për krye3 se është vetëm një ëndërr.
Gjitonia me ballin ç’i djeg me ethe
si zjarr, s’ka më gjë për të bërë
ashtu po bredh me dritën, masariar(in)4 vitet çë shkuan
i cinxulljas(in)5 i shtrydh(in), i zdirrnar(in)6
i kullon gjer sa shfaqen
kuçurubëlit7 gjithë të dërsi(j)tur (t’i vrafshin!)
çë rrinin njëherë tek ajo udhë.
Gjitonia i thërret një për një
e zë e po shtie guizma8:
“Ti, bir dose, hap sytë me atë rreth
mos bëj të kërcejë mbi atë nxilikatë9.
S’e di se është e fjë ndrikulla Ngjisk, e a zgjon?”
Vajzat rrinë te një jirë 10
‘çu çu çu’ pa bërë dëm, fjasin me nusëzat11
i veshin i zhveshin një qind herë.
U’ pata të shkoja te ana e tyre e m’u tiks gjaku kur i pashë …
“Pa, shi’ ç’bën malli?”
Le të shpëtoj!
Kur korrobaça12 e të vdekur
venë ture gjetur erë trëndafilash mbi ballkonet
manushaqe ndër kuturunet13
ke të vësh hundët në trastët e të shpëtosh.
Ajo është hera e tyre. Mbijdhu më shpi!
Patjetër, .. Po kush e di cila është shpia ime, nani?
E pra s’di më
në do të qëndroj(e) më me ato kuçuruba14!
1 mblidhu në shtëpi; e nxori shulin; 2 me nerv; 3 në kokë; 4 vë në rrëmujë, masariar; 5 rraskapit; 6 shkallmon; 7 foshnjët;8 thirrma; 9 kalldrëm; 10 kënd; 11 kukullat; 12 hijet; 13 enë; 14 fëmijë
SHPIA ËSHTË VATRA
Mund thomi se ndër katundet tanë shpia është vatra.
Pleqtë si Priftra, nga mbrëma djegin(jn) kucëra e degë lisi
sparta, gubonja1 ulliri,
shkoza, lëmishte, çdo dru të thatë i sjellin.
Vatrës sikur të ishte një bijë i jepi(j)n të hajë
e mëko(j)n me bukë në grykë!
Pa thonë, kamnoi2 e di si ia bënë muret e shtëpisë?
Si llinijel3 dhe astërku4 i ngjallaparet5 me hi e kamne.
Po s’kan ku të venë të nëmurit pleq!
Mëmat e Vatrës
të gozhduara atje prej Moti
i thanë: “ Po mbani dhezur zjarrin për sa të rroni
e në kamastër varëni përrallëzat, yjet, rrethin e diellit.
Në qoftë se shuhet shuheni edhe ju!”
Pleqët flasi(j)n me zjarrin
një ditë mallkonin e do të vdesin(jn)
një tjetër vënë nëmë se s’kanë më fuqi.
Po kur kanë areks
bredhin me cimbthin e bënin shkëndija.
Toshku toshku6
thonë se kur është Nata e tyre ato shkëndija bëhen
dhen, grurë, miell, kaciqe, lopë, pula, …
thonë se shtëpia mbushet me ç’do të dëshirosh!
U’ s’e di kush i nxori këto parastoqe.
Le të jetë si të duash!
Dica thonë vetëmia, dica Ato të Mirat,
ndonjë tjetër … fuqitë e Dushkut, mund jetë edhe Besa.
Thonie si ta doni po të mos ishin ata Pleq
në mjegullën e kamnoit ta mëkonin e ta nxitin zjarrin
shpia do të mbetej esëll e Qielli pa yje.
1 gungaçe; 2 tymi; 3 ngjyrë e zezë e nxjerr nga bima;4 dysheme; 5 ndyhet;
6 serioz
